ANONİM ŞİRKETLERİN SONA ERMESİ
ORTAKLIKTAN ÇIKMA VE ÇIKARILMA HALLERİ
İnfisah ve Fesih Kavramları
Kazanç amacı ile kurulan anonim ortaklıklar, kanunda ve esas sözleşmede belirtilen şartların gerçekleşmesi ile veya genel kurulun kanunda belirtilen oranlarda alacağı karar ile sona ererler. Sona erme içeriği olarak infisah ve fesih kavramları karşımıza çıkmaktadır.
İnfisah, kanunda öngörülmüş bulunulan sebeplerin gerçekleşmesi halinde, ek olarak bir karara gerek duymaksızın şirketin son bulması halidir. İnfisah halinde ek bir mahkeme kararına veya genel kurul kararına gerek bulunmamaktadır. Fesih halinde ise, sona erme için bir karara ihtiyaç duyulmaktadır.
Fesih veya infisah yolu ile şirket tasfiye aşamasına girmektedir. Fakat bunlar şirketin tüzel kişiliğini etkilememektedir yalnızca şirket esas sözleşmedeki amacını etkilemektedir. Şirket kâr gütme amacından tasfiye amacına dönüşür. Şirketin hak ehliyeti tasfiye amacı ile sınırlandırılmış hale geçer. Fakat bu şirket tasfiye halinde iken kâr etmez demek değildir. Şirket alacaklarını toplamaya çalışırken, borçlarını ödemeye çalışırken doğal olarak kâr da edebilecektir.
İnfisah Nedenleri
a) Esas Sözleşmede Öngörülen Sürenin Sona Ermesi
TTK Madde 529/1’de bahsedilmiş ilk sona erme sebebidir. Şirket eğer esas sözleşmede belirtilen bir süre dahilinde kurulmuş ve bu süre gerçekleşmiş ise kendiliğinden sona erecektir. Yeni kanun ile, şirketin sözleşmede belirtilen sona erme tarihi geçtikten sonra da işlemlere devam etmekte ise belirsiz süreli hale geleceği eski halden farklı olarak düzenlenmiştir.
b) İşletme Konusunun Gerçekleşmesinin İmkansız Hale Gelmesi
Esas sözleşmede belirtilen işletme konusunun elde edilmesi veya elde edilmesinin imkansız hale gelmesi ile ortak karar almaya gerek kalmaksızın şirket infisah eder.
Şirketler kâr etme amacı güderler. Fakat kâr edemeyen şirketin amacına ulaşmadığı sebeple infisah edeceğini düşünmek yanlış olur. Kâr amacına ulaşıp ulaşmamak nesnel bir kavram değildir. Bu sebeple bunun infisah sebebi arasında saymak mümkün değildir. Ayrıca şirketlerin zaten kâr etmek kuruluş amacıdır. Konusunda kâr etmek yazmasa bile bunun özünde var olduğu zaten kabul edilmektedir.
Kanun koyucunun burada kast ettiği daha somut konulardır. Örneğin İstanbul boğazına üçüncü köprü inşaatı amacı ile kurulmuş bir şirketin konusu köprünün tamamlanması ile neticelenmiş olacaktır. Aynı şekilde köprünün tamamlanamayacak olması ortaya çıkması ile de yine bu şirketin amacına ulaşması mümkün olmayacak olduğundan şirket sona erecektir.
c) Esas Sözleşmede Öngörülmüş Herhangi Bir Sona Erme Sebebinin Gerçekleşmesi
TTK Madde 529/1-c bendi gereği şirket esas sözleşmesinde belirtilmiş bir sona erme sebebi mevcut ise bu sebep gerçekleşmesiyle şirket sona ermiş olur. Örneğin esas sözleşmede, “düzgün ve usulüne uygun tutulmuş bilançoya göre şirket üst üste üç yıl zarar ederse sona erer” gibi bir düzenleme yapılabilir. Aynı şekilde bir maden işletmesinin ruhsatının yenilenmemesi , sermayenin belirli bir oranda kaybı gibi konularda da şirketin sona ereceği esas sözleşme ile düzenlenebilecektir.
Fesih Sebepleri
a) Genel Kurul Kararı
Anonim şirket, genel kurul tarafından fesih kararı alınması ile de sona erer. Genel kurulda alınacak bu karar için TTK 529/1-d bendinde yapılan atıf ile TTK 421. maddesi gereği pay sahiplerinin en az yüzde yetmişbeşinin vereceği olumlu oy aranmaktadır.
Öngörülen nisaba ilk toplantıda ulaşılamaması halinde, sonraki toplantı da aynı nisap aranacaktır. TTK gereği söz konusu nisap hem toplantı ham de karar nisabıdır. Bu nisap, esas sözleşmede yapılacak değişiklikle ağırlaştırılabilir. Örneğin yüzde seksen, yüzde doksan pay ve karar nisabı kararlaştırılabilir. Ancak daha düşük bir pay oranı kararlaştırılamaz.
b) Kanunen Zorunlu Organların Mevcut Olmaması veya Genel Kurulun Sürekli Olarak Toplanamaması
Anonim şirket organlarının zorunlu olmaması ve aynı şekilde genel kurulun süreli olarak toplanamıyor oluşu fesih sebepleri arasındadır. Kanun koyucu şirketin işlevinin azalması durumunda yok olan veya yok olmaya yüz tutan şirketlerin kanunen de sicilden terkinine imkan tanımaktadır. Bu tarz şirketlerin sicilden silinmesinin faydalı olduğunu savunmak mümkündür. Çünkü mevcut durumda bir şirket olmadığı halde kağıt üstünde bir şirktin var olması, üçüncü kişilerle olan ilişkilerde sorun yaratacak ve mağduriyetlere sebep olabilecektir.
Şirket organlarından birisi uzun zamandan beri toplanamıyor ise pay sahipleri, şirket alacaklıları veya Gümrük ve Ticaret Bakanlığının istemi üzerine, şirket merkezinin bulunduğu yerdeki Asliye Ticaret Mahkemesi yönetim kurulunu da dinlemek suretiyle, şirketin durumunun kanuna uygun hale getirilmesi için bir süre belirler.
Yasa gereği zorunlu organlar, genel kurul, yönetim kuruludur. Denetçilerin ise organ olup olmadığı noktasında tartışma mevcuttur. Örneğin genel kurulun var olmaması, toplanamaması durumunda şirket yönetim kurulu ibra edilemeyecek, şirket kâr payı dağıtamayacak ve şirketin menfaati gereği alınması gerekli koruyucu önlemler alınamayacaktır. Bu durumda da kanuna ve esas sözleşmeye aykırılık oluşacaktır. Kanun koyucu bunun önüne geçmeye çalışmıştır.
c) Azınlık Hakkı Sahibi Pay Sahibi Tarafından Haklı Sebeple Fesih Davası Açılması
Anonim şirketlerde azınlığa tanınan hakların en önemlisi, haklı sebeplerin bulunması durumunda şirketin feshini talep edebilmektir. Kapalı anonim şirketlerde sermayenin en az onda birini, halka açık anonim şirketlerde ise sermayenin yirmide birini temsil eden pay sahipleri, haklı sebeplerin bulunması halinde şirket merkezinin bulunduğu yer asliye ticaret mahkemesinde şirketin feshine karar verilmesi için dava açabilirler.
Mahkeme, fesih yerine davacı pay sahiplerinin karar tarihine en yakın gerçek değerlerinin ödenip davacı pay sahiplerinin şirketten çıkartılmalarına veya duruma uygun düşecek ve kabul edilebilir başka bir karara hükmedebilir.
Kanun koyucu haklı sebep kavramını açıklamamış ve uygulama ve öğretiye yorum imkanını bırakmıştır. Haklı sebep varlığının belirlenmesindeki temel kıstaslar, çoğunluğun gücünü kötüye kullanması ile alakalı olan ve çoğunluğun azınlığı ezmesinden kaynaklanan sebeplerdir. Şirkette mevcut olan haksızlığın azınlık tarafından da giderilmesinin bu şekilde önü açılmıştır. 6762 Sayılı kanunda haklı nedenle fesihten bahsedilmemiştir. Türk Medeni Kanun 1.maddesi gereği kanun uygulayıcıları tarafından boşluğun doldurulması gerektiği belirtilmiştir. Anonim şirketin feshi davasında mahkeme genel kurul yerine geçerek karar vermiş olur. Mahkeme verilen kararı bir genel kurul kararıymış gibi kaleme almalı ve gerekli gördüğünde tescil ve ilanını istemelidir. Haklı sebebin varlığı için herhangi bir zamanaşımı süresi de öngörülmüş değildir. Haklı sebep devam ettiği sürece davanın açılmasında bir engel bulunmamaktadır.
d) Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Tarafından Fesih Davası Açılması
TTK 210. Maddesi gereği kamu düzenine vaya işletme konusuna aykırı bir şekilde işlemlerde bulunduğu belirlenen anonim şirketler hakkında Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından fesih davası açılabilecektir. Bu nedenle bu açılabilecek dava da netice itibari ile şirketi sonlandırmaya yönelik olduğu için sona erme sebepleri arasında yer almaktadır. Uygulamada çok sık karşılaşılmamaktadır. Şirketin bu tür işlemleri olduğu öğrenilmesinden itibaren bir yıl içinde bu davanın açılması gerekmektedir. Bu süre hak düşürücü bir süredir.
ANONİM ŞİRKETLERDE ORTAKLIKTAN ÇIKMA VE ÇIKARILMA
6102 sayılı Türk Ticaret Kanununun da, Anonim Şirketlerde ortakların çıkma ve çıkarılma ile ilgili hükümler bulunmaktadır.
1)Ayrılma Akçesi ile ilgili Çıkma ve Çıkarılma:
MADDE 136- (1) Şirketler; a) Bir şirketin diğerini devralması, teknik terimle “devralma şeklinde birleşme” veya b) Yeni bir şirket içinde bir araya gelmeleri, teknik terimle “yeni kuruluş şeklinde birleşme”, yoluyla birleşebilirler.
(2) 136 ilâ 158 inci maddelerin uygulamasında, kabul eden şirket “devralan”, katılan şirket “devrolunan” diye adlandırılır.
(3)Birleşme, devrolunan şirketin mal varlığı karşılığında, bir değişim oranına göre devralan şirketin paylarının, devrolunan şirketin ortaklarınca kendiliğinden iktisap edilmesiyle gerçekleşir. Birleşme sözleşmesi 141 inci maddenin ikinci fıkrası anlamında ayrılma akçesini de öngörebilir.
MADDE 141- (1) Birleşmeye katılan şirketler, birleşme sözleşmesinde, ortaklara, devralan şirkette, pay ve ortaklık haklarının iktisabı ile iktisap olunacak şirket paylarının gerçek değerine denk gelen bir ayrılma akçesi arasında seçim yapma hakkı tanıyabilirler.
(2) Birleşmeye katılan şirketler birleşme sözleşmesinde, sadece ayrılma akçesinin verilmesini öngörebilirler.
Burada; Şirket birleşmesine olumlu bakan ortak ayrılma Akçesini alarak şirketten çıkabilir. İşte böylece, Anonim şirketlerde çıkma olanağı ve birleşen şirkette ortak olmaması sağlanmış olur. Ancak; şirketlerin birleşme sözleşmesinde ortaklara yalnızca ayrılma akçesi verilmesine imkan sağlaması mevcut oyların% 90 nın olumlu oyları ile mümkün olur.
2) Satın alma hakkı ile ilgili Çıkma ve Çıkarılma
MADDE 208- (1) Hâkim şirket, doğrudan veya dolaylı olarak bir sermaye şirketinin paylarının ve oy haklarının en az yüzde doksanına sahipse;
Azlık şirketin çalışmasını engelliyor, dürüstlük kuralına aykırı davranıyor, fark edilir sıkıntı yaratıyor veya pervasızca hareket ediyorsa, hakim şirket azlığın paylarını varsa borsa değeri, yoksa 202 inci maddenin ikinci fıkrasında öngörülen şekilde belirlenen değer ile satın alabilir.
Burada; Şirkette ihtilaf çıkartan, şirketi bunaltan, şirketin faaliyetlerini engelleyen velhasıl bunlara benzer nedenleri yaratan ortağın davranışlarına son verilerek şirkette huzur sağlanmış olur. Sözü edilen ortağın hisse bedeli gerçek değer üzerinden ödenir. Aksi takdirde çıkarılan ortak Ticaret mahkemesine başvuracaktır.
3) Haklı sebeplerle fesih ile Çıkma ve Çıkarılma
MADDE 531- (1) Haklı sebeplerin varlığında, sermayenin en az onda birini ve halka açık şirketlerde yirmide birini temsil eden payların sahipleri, şirketin merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesinden şirketin feshine karar verilmesini isteyebilirler. Mahkeme, fesih yerine, davacı pay sahiplerine, paylarının karar tarihine en yakın tarihteki gerçek değerlerinin ödenip davacı pay sahiplerinin şirketten çıkarılmalarına veya duruma uygun düşen ve kabul edilebilir diğer bir çözüme karar verebilir.
Burada maddede görüldüğü gibi,” gerçek değerlerinin ödenip davacı pay sahiplerinin şirketten çıkarılmalarına veya duruma uygun düşen ve kabul edilebilir diğer bir çözüme karar verebilir.” demek suretiyle öncelik tamimiyle mahkemeye bırakmıştır.
Bu hakkın çoğunluk üzerinde caydırıcı bir etki oluşturarak diğer çözüm yollarının sonuç vermesinde katkısı bulunmaktadır
Şirketin tüzel kişiliği bir hakim kararıyla sona erdirilebilir. Bu şekilde sona erdirme resen değil; ancak bir dava ile mümkün olur.
Haklı sebeplerle fesih davası açmak, azlık pay sahiplerine tanınmış bir haktır. Bu sebeple kural olarak anonim şirketlerde sermayenin en az onda birine veya halka açık anonim şirketlerde ise yirmide birini temsil eden pay sahipleri haklı sebeplerin varlığı halinde fesih davası açma hakkına sahiptirler.
Haklı sebep kavramından neyin anlaşılması gerektiği veya sebeplerin neler olduğu kanunda tanımlanmamıştır. Bununla beraber, pay sahiplerinden objektif olarak şirketin ortağı olmaya devam etmelerinin beklenemeyeceği ve üçüncü kişilerin de menfaatlerinin şirketin devam etmesini mecbur kılacak şekilde olmadığı durumlarda haklı sebebin varlığından söz edilir. Fesih en son çare olmalıdır.
Hakim, ileri sürülen sebepleri haklı sebep bulsa bile fesih kararı vermek zorunda değildir. Zira kanunda haklı sebep kavramı tanımlanmamıştır. Böyle bir durumda, Medeni kanun haklı sebepleri göz önünde tutmayı emrettiği konularda hâkim, hukuka ve hakkaniyete göre karar verir. Bunun sonucu olarak şirketin feshini haklı kılan sebeplerin varlığına rağmen, yaşatılmasının ekonomik ve rasyonel açıdan daha doğru olacağına kanaat getirilmesi de mümkündür.
Hakim fesih talebinde bulunan pay sahiplerinin paylarının gerçek değerinin ödenmesine ve şirketten çıkarılmasına karar verilebilir. Bu durumda şirkete %10’a kadar kendi payını alma hakkı tanınabilir.