Kamulaştırma, idarenin tek taraflı tasarrufu ile malikin rızasını almadan usule ve kanun maddesine uygun şekilde hareket edip belli bedeli malike ödeyerek kamulaştırma işlemini gerçekleştirmesdir.
Anayasanın 35. Maddesine istinaden mülkiyet hakkı, anayasal güvence altına alınmış olup malike sahibi olduğu taşınmaz üzerinde kullanma, yararlanma ve tasarruf yetkisi veren geniş bir haktır. Bu hakkın sınırlayan kamulaştırma işlemi istisnai bir durumdur ve bu hakkın müdahalesinde haklı sebebe dayanabilmesi için kamu yararı şarttır.
Kamulaştırmasız el atmada ise idarenin hukuka aykırı bir biçimde ve taşınmaz malikine bedeli ödenmeden el atma müdahalesi görülmektedir. İdarenin mülkiyet sahibine tamamen usulsüz ve bedelsiz el koyması durumunda taşınmaz malikinin açtığı dava sonucunda zararlarını tazmin etmekle yükümlüdür.
İdare, kamulaştırma işlemini gerçekleştirirken ya fiili el atma ya da hukuki el atma şeklinde taşınmaza el koyar. Fiili şekilde el koyulması demek, idarenin doğrudan taşınmaz üzerinden işgal faliyetine geçmesidir. Örneğin; tesis veya yapı inşa etmesi. Hukuki anlamda el koyulması ise imar faliyetinde bulunma izni vermeyerek mülkiyet hakkının kullanılmasının engellenmesi şeklinde karar almasıdır. Örneğin; bölgenin mesire alanı olarak kalmasının kararı, rekreasyon alanı olmasına karar verme
KAMULAŞTIRMASIZ EL ATMA DURUMLARINDA YARGISAL YOL
Taşınmaz maliki usulsüz ve kanun maddelerine aykırı bir kamulaştırma işlemiyle karşı karşıya kaldığında adli yargı mercilerinden görevli olan Asliye Hukuk Mahkemesinde dava açarak el atmanın önlenmesi, ecrimisil ve zararlarının tazminini talep edebilir.
İdarenin bazı durumlarda usulüne uygun olarak kamulaştırma işlemi yapmasına rağmen 5 yıl boyunca görevini yerine getirmemesi, arazinin boş durmasına sebebiyet vermesi ve malikin tasarruf hakkına engel olması gerekçesiyle taşınmaz maliki, kamulaştırmadan sorumlu idare aleyhine İdari Yargıda tazminat davası açabilir.
Hukuki el atmalarda ise idareye hukuken el attığı yer için 5 yıllık süre tanınmıştır. 5 yılllık süre geçtikten sonra taşınmaz maliki dava hakkını idari yargıda kullanabilmektedir.
KAMULAŞTIRMA BEDELİ KESİNLEŞMEDEN İCRAYA KONULABİLİR Mİ?2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu‘na eklenen madde gereğince idarenin fiili veya hukuki el atmalarında malikin zararını tazmin amacıyla açtığı davalarda mahkeme sonucu kesinleşmeden icraya koyulamıyordu ancak Anayasa Mahkemesinin 4/2/2021 Tarih 2019/89 Esas ve 2021/10 Karar sayılı kararı ile ilgili madde iptal edildi. Anayasa Mahkemesinin iptal kararından sonra kamulaştırma bedeli veya tazminatının artık kesinleşmeden icraya koyulabilecektir.