İdarenin kamu yararı kararı alarak yapmış olduğu hizmetleri sürekli bir biçimde devam etmesi için yaptığı işlemlerdendir. İdare bazı hallerde kamulaştırma sürecinin tamamlanmasını bekleyemez ve kamu hizmetinin niteliği gereği taşınmazlara acil olarak ihtiyaç duyar. İdarenin taşınmaz ihtiyacının ivedi bir şekilde karşılanması amacıyla bu işleme gerek duyulur. Sadece devlet ve kamu tüzel kişileri eliyle gerçekleştirilebilir.
2942 sayılı kamulaştırma kanunu 26. Maddesinde düzenlenen trampa yoluyla kamulaştırma, 12.maddesinde düzenlenen kısmen kamulaştırma, 27.maddesinde düzenlenen acele kamulaştırma halleri istisnai/olağanüstü kamulaştırma hallerindendir.
Acele kamulaştırma, Kamulaştırma Kanunu m.27’de hüküm altına alınmasına karşın kavram olarak tanımı yapılmamıştır. Bu hükümden yola çıkacak olursak, acele kamulaştırma, belirli şartların varlığında kullanılan kıymet takdiri dışındaki kamulaştırma işlemleri daha sonradan tamamlanmak üzere, öngörülen usulde taşınmaza el konularak gerçekleştirilen olağanüstü/istisnai kamulaştırma usulüdür.
Acele Kamulaştırma Davası, kıymet takdiri hariç olmak üzere, olağan kamulaştırma için zorunlu olan işlemler tamamlanmadan önce açılabileceği gibi, tamamlandıktan sonra da açılabilir.
Kamulaştırma Kanunu m.27’de acele kamulaştırma başlıklı hükme göre,
‘’3634 sayılı Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanununun uygulanmasında yurt savunması ihtiyacına veya aceleliğine Cumhurbaşkanınca karar alınacak hallerde veya özel kanunlarla öngörülen olağanüstü durumlarda gerekli olan taşınmaz malların kamulaştırılmasında kıymet takdiri dışındaki işlemler sonradan tamamlanmak üzere ilgili idarenin istemi ile mahkemece yedi gün içinde o taşınmaz malın 10 uncu madde esasları dairesinde ve 15 inci madde uyarınca seçilecek bilirkişilerce tespit edilecek değeri, idare tarafından mal sahibi adına 10 uncu maddeye göre yapılacak davetiye ve ilanda belirtilen bankaya yatırılarak o taşınmaz mala el konulabilir. Mahkemece verilen taşınmaz mala el koyma kararı tapu müdürlüğüne bildirilir. Taşınmaz malın başkasına devir, ferağ veya temlikinin yapılamayacağı hükmü tapu kütüğüne şerh edilir. El koyma kararından sonra taşınmaz mal 20 nci madde uyarınca boşaltılır. Bu Kanunun 3 üncü maddesinin 2 nci fıkrasında belirtilen hallerde yapılacak kamulaştırmalarda yatırılacak miktar, ödenecek ilk taksit bedelidir.’’
denilmek üzere, görüldüğü gibi şartlarına, mahkemece taşınmaz değerinin tespit ettirilmesine, son olarak da el konulmasına değinilmiştir.
Acele kamulaştırmada korunan hak mülkiyet hakkıdır. Mülkiyet hakkı Anayasa ile güvence altına alınmıştır ve ancak kanunlar çerçevesinde ve kamu yararı olduğu takdirde kişilerin mülkiyet hakkına müdahale edilip bu hak sınırlanabilir çünkü bireysel yarardan ziyade Anayasada toplum yararı gözetilmektedir (AY. m.35). Bunun yanında Anayasanın 46.maddesinde mülkiyet hakkına müdahale için gereken ölçütler belirtilmektedir.
Acele kamulaştırma sadece kanunda sayılan hallerde gerçekleşebilmektedir.
Acele Kamulaştırma Yapılabilecek Haller Nelerdir?
Kamulaştırma Kanunun 27. maddesinde acele kamulaştırma yapılabilecek haller sınırlı olarak sayılmıştır. Buna göre;
- 3634 sayılı Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanunun uygulanmasından doğan haller,
- Aceleliğine Cumhurbaşkanınca karar verilen hallerde,
- Özel kanunlarla öngörülen olağanüstü durumlarda,
acele kamulaştırma yapılabilir. Aksi halde karar iptal edilecektir.
Bu üç durumdan birinin var olması halinde acele kamulaştırmaya konu olan taşınmazın kıymet takdiri yapılır, taşınmaza el konur ve kamulaştırma için gerekli olan diğer işlemler daha sonra tamamlanır (KK.md. 27).
Kamulaştırmadan farklı olarak önce taşınmaza el konulur, sonra taşınmaz maliklerine tebligat yapılarak dava haklarının bulunduğu bildirilir. Bu tebliğ tarihinden itibaren 30 günlük süre içerisinde ilgililer tarafından 30 gün içinde idari yargıda dava açılabilmektedir. İvedi yargılama usulüne tabidir.
Acelelik kararı Resmi Gazetede yayımlandıktan sonra idare, taşınmazın bulunduğu yer Asliye Hukuk Mahkemesi’nde bedel tespiti davası ve acele el koyma davası açar. Mahkeme 7 gün içinde ‘’acele el koyma’’ kararı verir. Taşınmaz malikleri de Resmi Gazetede yayımlanmasından itibaren 30 günlük süre içersin de ilk derece mahkemesi olan Danıştay da ‘’iptal davası’’ açabilirler. Danıştaya göre öğrenmeden itibaren süre işler. Bu davanın açılmasında yapılan usul hatalardan dolayı taşınmaz malikleri için telafisi imkansız zararlar doğabilir. Bu sebeple profesyonel bir hukuki yardım alınmalıdır.